Հազվագյուտ երևույթ՝ Միջազգային տիեզերական կայանից․ հսկայական սպրայթ

Ամերիկացի տիեզերագնաց Նիկոլ «Vapor» Այերսը, գտնվելով Միջազգային տիեզերական կայանում (ՄՏԿ)՝ Երկրից 400 կմ բարձրության վրա, լուսանկարել է մթնոլորտային հազվագյուտ երևույթ՝ սպրայթ, որը առաջացել է հզոր ամպրոպի վերևում: Այս վառ, բազմագույն երևույթը, որը լուսանկարվել է Մեքսիկայի և ԱՄՆ-ի վերևում, դարձել է խորհրդավոր անցողիկ լուսային երևույթների (TLE) ուսումնասիրության ևս մեկ քայլ: Պատմում ենք, թե ինչ են սպրայթները, ինչու են դրանք կարևոր գիտության համար և ինչպես է Այերսի լուսանկարը օգնում բացահայտել դրանց բնույթը:

Ի՞նչ է սպրայթը

Սպրայթները հազվագյուտ էլեկտրական երևույթներ են, որոնք տեղի են ունենում Երկրի մթնոլորտի վերին շերտերում՝ մոտ 80 կմ բարձրության վրա, հզոր ամպրոպային ամպերի վերևում: Դրանք առաջանում են ուժեղ կայծակներից հետո՝ ընդունելով տարօրինակ ձևեր՝ բարդ թելանման կառուցվածքներ, որոնք հիշեցնում են շոշափուկներ, և վառ կարմիր բռնկումներ: Ըստ Այերսի՝ սպրայթները TLE-ներ են (Transient Luminous Events), որոնք գործարկվում են ամպրոպներում ինտենսիվ էլեկտրական ակտիվությամբ:

«ՄՏԿ-ից մենք հիանալի տեսարան ունենք ամպերի վերևում, ուստի նման լուսանկարները օգնում են գիտնականներին ավելի լավ հասկանալ TLE-ների ձևավորումը, բնութագրերը և դրանց կապը ամպրոպների հետ»,- գրել է Այերսը իր գրառման մեջ՝ կցելով տպավորիչ պատկեր:

Այերսի կողմից արված լուսանկարը ցույց է տալիս հսկայական սպրայթ, որը բարձրանում է կայծակներով լուսավորված ամպերի վերևում: Նրա կարմրավուն փայլը հակադրվում է Մեքսիկայի և ԱՄՆ-ի քաղաքների արհեստական լույսերին՝ ստեղծելով գրավիչ պատկեր:

Ինչու՞ են սպրայթները այդքան կարևոր

Սպրայթները Երկրի մթնոլորտի ամենաքիչ ուսումնասիրված և տեսողականորեն տպավորիչ երևույթներից են: Դրանք տեղի են ունենում մեզոսֆերայում՝ այն բարձրության վրա, որտեղ մթնոլորտը դառնում է նոսր, և դրանց առաջացումը կապված է հզոր էլեկտրական լիցքաթափումների հետ: Այնուամենայնիվ, գիտնականները դեռ փորձում են պատասխանել հիմնական հարցերին.

Ինչպե՞ս և ինչու են ձևավորվում սպրայթները:
Ինչպե՞ս են դրանք փոխազդում շրջակա մթնոլորտի հետ:
Ի՞նչ դեր են խաղում գլոբալ էլեկտրական գործընթացներում:

Այերսի նման լուսանկարները արժեքավոր տվյալներ են տրամադրում այս երևույթների ուսումնասիրության համար: ՄՏԿ-ից, որը գտնվում է ուղեծրում, գիտնականները ստանում են եզակի հեռանկար, որը հասանելի չէ Երկրից, որտեղ ամպերն ու փոշին հաճախ խոչընդոտում են դիտարկումներին:

NASA-ի Spritacular նախագիծը և տիեզերագնացների ներդրումը

NASA-ն ակտիվորեն ուսումնասիրում է սպրայթները Spritacular նախագծի շրջանակներում, որը ներգրավում է քաղաքացի գիտնականներին և էնտուզիաստներին TLE-ների լուսանկարներ հավաքելու համար: Ցանկացած մարդ կարող է ուղարկել Երկրից արված սպրայթների լուսանկարներ՝ օգնելու ստեղծել վերլուծության համար տվյալների բազա: Ուղեծրային լուսանկարները, ինչպիսին է Այերսի լուսանկարը, լրացնում են այս ջանքերը՝ տրամադրելով բարձրորակ պատկերներ 400 կմ բարձրությունից:

ՄԿԿ-ի տիեզերագնացները, ներառյալ Այերսը, ավելի ու ավելի հաճախ օգտագործում են լուսանկարչությունը որպես հազվագյուտ երևույթները փաստագրելու ստեղծագործական միջոց: Նրանց լուսանկարները ոչ միայն ոգեշնչում են, այլև ծառայում են որպես գիտական տեղեկատվության կարևոր աղբյուր: Օրինակ, սպրայթների կադրերը օգնում են գիտնականներին.

Որոշել դրանց ձևավորման համար անհրաժեշտ պայմանները:
Ուսումնասիրել սպրայթների և ամպրոպային ակտիվության միջև կապը:
Վերլուծել TLE-ների ազդեցությունը մթնոլորտի վերին շերտերի վրա:

Ի՞նչ էլ է պետք իմանալ

Չնայած առաջընթացին, սպրայթները մնում են առեղծված: Գիտնականները հույս ունեն, որ ՄՏԿ-ից և ցամաքային դիտարկումներից ստացված նոր տվյալները կօգնեն պատասխանել նրանց բնույթի մասին հարցերին: Ապագայում ուսումնասիրություններին կարող են միանալ Ջեյմս Ուեբի տիեզերական աստղադիտակի կամ այլ ուղեծրային հարթակների գործիքներ, որոնք կարող են ֆիքսել երևույթները ինֆրակարմիր տիրույթում:

Spritacular նախագիծը շարունակում է ներգրավել կամավորներ, և ցանկացած մարդ կարող է միանալ՝ ուղարկելով իր լուսանկարները NASA-ի պաշտոնական կայքի միջոցով: Սա էնտուզիաստների համար հնարավորություն է ներդրում ունենալ գիտության մեջ և, գուցե, լուսանկարել հաջորդ մեծ սպրայթը: